Βασίλης Φωτόπουλος

Σαν σήμερα κλείνουν 12 χρόνια από τον θανατο του Βασίλη Φωτόπουλου του σκηνογράφου και ζωγράφου..

Ο Βασίλης γεννήθηκε στην Καλαμάτα,το 1934..Γιος του Δημήτρη και της Αγγελικής..Αδελφος του Διονύση,που και αυτός αργότερα εξελιχτηκε σε σκηνογράφο διεθνους φήμης.

Η Αγελικη ήταν αδελφή της γιαγιάς μου…Στα χρόνια της Κατοχής,εμειναν και οι δυό χήρες .Δυό γυναίκες μεγάλωσαν τέσσερα παιδιά ,μεσα σε πολύ αντίξοες συνθήκες σε ένα σπίτι ,όπως συνέβη και στους περισσότερους άλλως τε…
.Ενα από αυτά τα παιδιά ήταν και η μάνα μου.

Όπως έγραφε κι ο ίδιος σε ένα μικρό του αυτοβιογραφικο σημειωμα : ‘’ Γεννήθηκα στην Καλαμάτα το 1934. Ο πατέρας μου, ένας άντρας σιωπηλός και απόμακρος, λάτρευε τη μάνα μου, όμορφη και ζωντανή γυναίκα. Ήταν όμορφοι άνθρωποι, συντηρούσαν τις καλύτερες παραδόσεις. Στη μεσσηνιακή γη είχαμε παντού συγγενείς. Μόνο η μάνα μου είχε 51 πρώτα ξαδέρφια. Ο πατέρας μου ίσως περισσότερα. Αγαπούσαμε ιδιαίτερα τους Καλογεροπουλαίους από το Σχοινόλακα και τους Κουντούρηδες από το Μαυρομάτι Ιθώμης. Στα σπίτια τους περνούσαμε μήνες, ιδιαίτερα στους τελευταίους.

Το Μαυρομάτι είναι κτισμένο πάνω στην αρχαία Μεσσήνη. Αυτός ο τόπος με σημάδεψε βαθιά και πάντα με συνοδεύει. Τα σπίτια είναι κτισμένα με τις αρχαίες πέτρες. Τ’ αμπέλια φύτρωναν στις κερκίδες του αρχαίου Θεάτρου και του βουλευτηρίου. Η δέστρα του γαϊδάρου μας ήταν ο χάλκινος κορμός του ανδριάντα ενός ρωμαίου έπαρχου κι η βρύση του χωριού, η Καλλιρρόη, από το ίδιο στόμιο αφήνει το νερό της όσες χιλιάδες χρόνια έχουμε ιστορία και πριν.
Στο τεράστιο μονολιθικό πάνω πρέκι της αρκαδικής πύλης του αρχαίου κάστρου καθόμαστε να πάρουμε το πρωινό μας. Λίγο πιο κει, στα θεμέλια του ναού του Δία, οι παππούδες μας είχανε κτίσει μοναστήρι στ’ όνομα της Παναγίας.
Η τόσο έντονα δηλούμενη συνέχεια ζωής στον τόπο, η ροή του νερού και οι ίδιες λατρείες μ’ έκαναν να νιώθω πως είμαι ένας από τους κρίκους μιας σειράς ανθρώπων. Από μικρό παιδί, ασυνείδητα τότε, παραμέριζα το μικρό εγώ και εντασσόμουνα στο ανθρώπινο όλο.

Όταν τελείωσα το γυμνάσιο, ο δεσπότης ήθελε να με στείλει στη Χάλκη κι η μάνα μου να με διορίσει στη Τράπεζα Κωστοπούλου. Εγώ δήλωσα πως θα συνεχίσω τη ζωγραφική. Η μάνα μου λιποθύμησε, ο δεσπότης δεν μου ξανάπε καλημέρα.
Βρέθηκα στην Αθήνα χωρίς καμία βοήθεια.
Κάποια σχέδια για τα Κυνηγετικά Νέα, κάποια μεροκάματα από το βάψιμο σκηνικών στου Μπουρνέλη και βασικά το κουβάλημα καφασιών στη λαχαναγορά τα πρωινά, μας δίνανε τα λίγα που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε.
Ήτανε δύσκολη η ζωή και γινόταν πιο δύσκολη, γιατί στην Αθήνα είχα πια τις ευκαιρίες να πληροφορούμε το μέγεθος της ζωγραφικής σαν τέχνη.
Οι εκθέσεις των μεγάλων, τα βιβλία όριζαν ένα μέγεθος που στην Καλαμάτα δεν το ’χα διακρίνει.
Σε μια φάση απελπισμένος έκαψα τη δουλειά μου και πήγα να δουλέψω σε μια οικοδομή στη Νέα Σμύρνη. Ο μαστρο-Γιώργος, ο εργολάβος, μου ’δωσε να γκρεμίσω έναν τοίχο. Κοπάναγα μ’ ενθουσιασμό όλη μέρα. Το βράδυ είχα το δεξί μου χέρι τουμπανιασμένο και 39 πυρετό. Δεν προσπάθησα ποτέ πια να λιποτακτήσω.
Το 1958, ο Κωστής Μπαστιάς, που ’δε τη δουλειά μου και του άρεσε, θέλησε να κάνει ένα άνοιγμα στους νέους. Είχε μόλις αναλάβει τη Λυρική Σκηνή. Παρά τις πολλές αντιξοότητες, μου ανέθεσε τη Σέρβα Πατρόνα, του Περγκολέζι. Τα σκηνικά άρεσαν. Ακολούθησαν και άλλα έργα. Η Τζοκόντα, ο Φάουστ, η Κασσιανή, η Άλκηστη. Είχαν επιτυχία. Εμένα μ’ έτρωγε πως δεν ήξερα τη δουλειά από μέσα κι έφυγα. Πήγα στην Ευρώπη. Στο Μιλάνο, στο Σάλτσμπουργκ, στο Μόναχο, στο Λονδίνο. Μεγάλα θέατρα, καλοί δάσκαλοι, άλλες οπτικές.»

Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα δουλευει,στα 1961 στην Όμορφη Πολη’ του Μιχαλη Κακογιάννη ,μαζι με τον Μποστ και τον Μίκη..Στην συνεχεια όπως γραφει ο ίδιος : ‘Τότε έκανα πολλά έργα. Τον Ιούλιο Καίσαρα με τον Κατράκη και τον Κούρκουλο, το Ξυπόλητη στο Πάρκο με τη γλυκειά Λαμπέτη, τον Καραγκιόζη στη Βουλή με τον Κωνσταντίνου και το Βουτσά, την Σούζυ Βογκ με την Αλίκη, τη Γειτονιά των Αγγέλων με την Καρέζη και τον Νίκο τον Κούρκουλο και άλλα πολλά, που δεν τα θυμάμαι.’’

Eπιστρέφει στην Αμερική,οπου κάνει τα σκηνικα και τα κοστουμια στο ‘Αμερικα-Αμερικα’ του Καζάν,αλλα ο ιδιαίτερα ταλαντούχος Καζαν και ακομα πιο γνωστός για την δράση του επί Μακαρθισμού του είπε ‘Σιγα ρε Φωτόπουλε μην πιστέψουν πως εσύ τα εκανες όλα αυτά,ένα παιδάκι 29 ετών’…..Ετσι δηλώνει ως Καλλιτεχνικο διευθυντή έναν Αμερικανο που κερδιζει το Οσκαρ..Μετα θανατον αναγνωρίστηκε η δική του καίρια και πρωτεύουσα συμμετοχή.

Το 1964 έχει την καλλιτεχνική διεύθυνση στον Ζορμπά του Κακογιάννη ,που κερδίζει επισημα πια το Οσκαρ ,πρωτιστως για την συγκλονιστικη δουλεια που ειχε κανει στο δωμάτιο της Μαντάμ Ορτάνς που την υποδυόταν η Λίλα Κέντροβα..Ηταν μολις 30 ετών..Η μάνα του η Αγγελικη που πεθανε στα 1967,δεν προλαβε να χαρεί ιδιαίτερα.

Όταν επιστρεφει στην Ελλαδα ,μετα την πτωση της Χουντας, γράφει : ‘Οι συνταγματάρχες είχαν αποσυρθεί, όταν γύρισα στην πατρίδα. Όλοι πιστεύαμε πως θα συνεχίζαμε από ’κει που ’χαμε μείνει. Αποδείχθηκε πως επτά χρόνια ήταν πολλά. Τίποτα δεν ήταν το ίδιο.
Ο Διονύσης είχε αγοράσει ένα σπίτι στις Μηλιές του Πηλίου. Μου το παραχώρησε και πήγα εκεί. Το χωριό είναι πανέμορφο κι έχει πολύ καλούς ανθρώπους. Με βοήθησαν να ξαναβρεθώ στον τόπο μου.
Κάναμε μαζί με τον αδερφό μου την Όπερα της Πεντάρας. Σκηνοθέτης ο Ζυλ Ντάσσεν. Η Μελίνα με το Νίκο τον Κούρκουλο είχαν τους πρώτους ρόλους. Ήταν μια καλή παράσταση. Ακολούθησαν πολλά έργα.
Απ’ αυτά θυμάμαι το Σχολείο Εραστών με τον Γιώργο Μιχαηλίδη, τον Καζανόβα του Ρώμα με τον Νίκο Δημόπουλο, την Πρόσκληση του Τσιγκηρόπουλου με τον Βολανάκη, το Λευκό Γάμο με τον Γιώργο Λαζάνη, την Πάπισσα με την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο, το Ληρ με τον Μινωτή, την Εξορία του Παύλου Ματέσι, τη Θυσία του Αβραάμ πάλι με τον Μινωτή.

Κάπου όμως το θέατρο μου φαινόταν αλλιώτικο. Έπαψε να με γεμίζει. Το γύρω με πίεζε. Προβληματιζόμουνα και προβληματίζομαι. Ήθελα να κάνω κάτι. Η ζωγραφική παραμόνευε. Η γραφή της ίσως με βοήθαγε να εκφραστώ.
Δεν μ’ ένοιαζε η τεχνική. Δεν ήθελα να λύσω αισθητικά προβλήματα ούτε να κατακτήσω μια θέση ανάμεσα στους μεγάλους. Αλλά να πω πως νοιώθω τούτη την ώρα, την άσκημη ώρα. Ανοίξαμε τρύπες στον ουρανό. Η θάλασσα πεθαίνει, τα δελφίνια αυτοκτονούν, τα είδη των ζώων χάνονται το ένα μετά το άλλο, τα δάση ξεραίνονται ή γίνονται χαρτοπολτός.

Οι πόλεις είναι ακατοίκητες, από τα πεντέμιση δισεκατομμύρια ανθρώπους μόνο τα τετρακόσια έχουν φαΐ. Οι πόροι του πλανήτη έγιναν όπλα και οι νέοι μένουν άνεργοι, ανενεργοί, απελπισμένοι, δεν τολμούν να χαρούν ούτε την ερωτική σμίξη…..
Αυτές οι γυμνές, απροστάτευτες φιγούρες, που δεν χωράνε στο πλαίσιό τους και κοιτάνε απορημένες το μέγεθος της ανοησίας μας, είναι η δική μου κατάθεση τύψης απέναντί τους. Ζωγραφική σοφή και ωραία, για να καλύψετε το κενό πάνω από τον καναπέ σας, έχετε.
Το παραπάνω κείμενο γράφτηκε τον Νοέμβριο του 1991 για τον κατάλογο της έκθεσης έργων μου στο Μουσείο του Ίωνα Βορρέ στην Παιανία. Είναι αυτονόητο πως ένα βιογραφικό δεν ξαναγράφεται κι ούτε δυστυχώς αλλάζει όσο κι αν το θέλουμε’’.

Στην ουσια ο Βασιλης από τα 1980 και μετα εγκατέλειψε εντελως την σκηνογραφια και αφοσιώθηκε στην ζωγραφικη .Και αρνήθηκε εκατοντάδες προτάσεις,στις οποίες αρκούσε μονον η υπογραφή του ,για να βγάλει εύκολα χρήματα..Δεν το εκανε ποτέ ,προς τιμήν του…

Από τα 1979 που ανέβηκα στην Αθήνα τον εβλεπα τακτικα είτε στο εκάστοτε σπιτι του ,ειτε στην Επίδαυρο…Παντα απλος και τρυφερός,αποτέλεσε μιαν άλλη πηγή γνωσης για μενα σε ένα μαγικο κοσμο,για έναν έφηβο που ερχοταν από την επαρχια για σπουδές…
Πολλές συζητήσεις ,χωρις ιχνος διδακτισμου από την πλευρα του ,μεγαλες θεατρικες παραστάσεις και συνάμα παρέμενα διακριτικος ωτακουστής σε συζητήσεις με σπουδαιους σκηνοθετες και ηθοπoιους της εποχής..

Μεγαλώνοντας η σχεση εξελιχθηκε σε απολυτα ισοτιμη και πάντα κανονιζαμε να πινουμε μαζι καφε στο τελευταιο του πια σπιτι,σε ένα υπογειο καπου στον Λυκαβητό…Τον χαζευα ακομα και την ωρα που ζωγράφιζε ..

Η τελευταια του εκθεση έγινε στα 2004 στο Γκαζι…Ήταν πολύ χαρουμενος που θα γεννιόταν ο γιος μου…Όμως φεύγοντας από την εκθεση ,ενστικτωδώς σκέφτηκα μεσα μου πως αυτή θα ήταν η τελευταια του,γιατί τον αισθανόμουν στον χωρο , πολύ απομακρο και κάπως ‘χαμένο’.

Λιγο αργοτερα εκδηλώθηκε πληρως η ασθενεια,που τον ταλαιπωρησε δυόμιση χρονια….
Στον πρωτο χρόνο και παρα την πτώση των ανωτερων λειτουργιων της συνειδησης συνεχισε να ζωγραφιζει,γιατί το τάλαντο σβήνει τελευταιο……..ακόμα κι όταν το μυαλό υπολειτουργεί….Ο Διονύσης, κάποιοι φιλοι του,κι εγω,του παρασταθηκαμε οσο ήταν δυνατο..στο σπιτι,στις μεταφορες στα Νοσοκομεια,κι όλα αυτά τα γνωστά που συμβαινουν στις ασθένειες.
Σαν τώρα θυμαμαι πως Κυριακη 14/1/2007 μου τηλεφωνησαν στο τοτε σπιτι μου πρωι-πρωι για να με ενημερωσουν ,πως δεν φαινόταν να βγαινει η μερα…Ετσι κι έγινε..Του έκλεισα τα ματια και τον φιλησα τον γλυκο μου..

Δεν θα ξεχασω ποτέ,οσο ζω ,εκτος από την εξαιρετη σχεση μας δυο τρια πραγματα που με εχουν σημαδεψει..

-Κάποιες φορές παιρναμε και τον μικρό μαζι,που πια είχε κλεισει τα δυο του χρονια ..Ο ιδιος δεν αντιδρουσε σε κανεναν ..Οταν εμπαινε ο μικρος στο δωματιο ,εκεινες τις λιγες φορές ,ετρεχαν δάκρυα από τα μάτιά του…Ξερω πως μπορει να ήταν σύμπτωση,γιατι επιστημονικα συμβαινει στο κωμα να χαλαρωνουν οι δακρυικοι αδενες ,και η σχεση μου με την μεταφυσικη δεν είναι καλή..Παρ’όλα αυτά έτσι συνεβαινε..Ισως να μην αναγνωριζε το παιδι,αλλα να αναγνωριζε την μυρωδια ενός παιδιού,που κάποτε ήταν κι αυτος και μάλιστα σε πολύ βασανισμενα χρόνια…

-Oταν πεθανε εμειναν σιωπηλα τα μισοτελειωμενα τελάρα,που ειχε ζωγραφισει ,εκει σε μια γωνιά..

-Στην νεκρωσιμη ακολουθια,που εγινε στην Παιανια- ο ταφος είναι λίγο παρακατω,από του Μανου Χατζιδακι ,και της Φλερυς Νταντωνακη –και μεσα στην γενικη συγκινηση εμφανίστηκε ο Νικος Κουρκουλος ,εκτος των άλλων κι ενας από τους καλυτερους διευθυντες του Εθνικου Θεάτρου,κυριολεκτικα τσακισμενος από τις δικες του περιπέτειες.

..Και παρ’ότι καταπονημενος,αυτος ο λεβεντης στάθηκε ορθός σε ολο το διαστημα της τελετής κι εκλαιγε σαν μικρο παιδί..

Στην πορεια προς το μνημα ετυχε να ειμαι κοντά του και όταν τελος παντων ολοκληρωθηκε η ταφή , πεταξε ένα λουλουδι και του ειπε ‘Βασιλη ερχομαι κι εγω σε λιγο’…Ετσι κι εγινε..30Ιανουαριου πεθανε κι αυτός..

Για τους πολλους ο Φωτόπουλος ήταν ο σπουδαιος σκηνογραφος και ζωγραφος..Για μενα ήταν απλα ο θείος μου και η ιδιαιτερη σχεση μου μαζι του.

Τωρα πια τις Κυριακες πολύ συχνα πινουμε καφε ως δυο μεγαλοι με τον Διονύση και καποιες φορες ερχεται και ο γιος μου……………………………………………………..

Παραθετω στην μνημη του ένα πολύ τρυφερο κειμενο του Μανου Στεφανιδη,που επιμεληθηκε μια εκθεση που εγινε στην Καλαματα στα 2013 καθως και μια μοναδικη εκπομπη από το ‘Παρασκηνιο’ της παλιας ΕΡΤ,από το οπτικοακουστικο της αρχειο ,στην οποια μιλά.

…Μια από τις σπανιες φορες που είχε εμφανιστει σε ΜΜΕ…………………………..